AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ

AZƏRBAYCAN GƏNC MÜƏLLİMLƏR ASSOSİASİYASI

 

Müəllif: Əkbərova Günay Zabil qızı
Zəngilan rayon 33 nömrəli tam orta məktəbin İngilis dili müəllimi

 

 

 

Layihə rəhbəri: Rüfət Əsədzadə

Supervayzer: Əminət Diqanayeva

E-mail: Gunay.akbarova.zabil@gmail.com

 

 

 

Xülasə. Şagirdlərin maraq göstərmədiyi, onların diqqətlərini çəkməyən dərs prosesi nə qədər akademik səviyyədə təşkil edilsə də, şagirdin bilik və bacarıq qazanması üçün əlverişli deyil. Ona görə də, tədris prosesini effektli təşkil etmək üçün şagirdlərin maraqı, onların mənafe və istəkləri nəzərə alınmalıdır. Məhz belə tədris modellərindən biri də “Layihə əsaslı öyrənmə” təlim modelidir. Bu modelin tətbiqi zamanı seçilən mövzular həyatdan götürülür, real problemi əks etdirir və bu da şagirdlərin layihəni maraqla işləməsinə səbəb olur. Həmçinin “Layihə əsaslı öyrənmə” təlim modelində şagird layihə üzərində işləyərkən əməkdaşlıq, komanda şəklində işləmək, lazımı anda qərar verə bilmə və s. bacarıqlara yiyələnirlər. 

Mövzunun aktuallığı. Tədris prosesində iştirak edən şagirdlər müxtəlif öyrənmə tiplərinə malik olduğu üçün, prosesi təşkil edən zaman diferensiallıq nəzərə alınmalıdır. Tədris prosesi nə qədər dinamik olarsa, şagirdləri dərsə cəlb etməyə yönələrsə, o qədər effektiv olar. Ona görə də, tədris prosesinin təşkili zamanı şagirdyönümlü təlimə diqqət yetirmək lazımdır. Müasir dövrdə artıq şagirdlər passiv dinləyici mövqeyində qalmağı sevmir, əksinə olaraq, dərs prosesinin mərkəzində dayanmaq, tədqiqat vasitəsi ilə bilik, bacarığa yiyələnmək daha effektli  olur. Tədqiqat vasitəsi bilik, bacarıq əldə etməyə yönələn təlim modellərindən biri də Layihə əsaslı öyrənmə təlim modelidir. 

 

Mövzunun öyrənilmə səviyyəsi: Şagirdlərin dərsə cəlb olunması ayrılıqda mövzu olaraq müxtəlif tədqiqatçıların toxunduğu mövzusu olsa da, Layihə üzərində öyrənmə metodu ayrılıqda tədqiqat predmeti olaraq tədqiqatçıların diqqətində olmamışdır.

 

Tədqiqatın məqsədi: Mövzunun araşdırılmasında əsas məqsəd şagirdlərin müxtəlifliyini nəzərə alaraq dərsi onların marağına uyğun  təşkil etməyin və onların motivasiyasının artırılması yollarını müəyyənləşdirməkdən ibarətdir.

 

Tədqiqatın predmeti: Tədqiqatın predmenti şagirdlərin passiv formada deyil, tədqiqat aparmaq vasitəsi ilə bilik bacarıq əldə etməyin yollarını üzə çıxarmaqdan ibarətdir.

 

Tədqiqatın obyekti:  Tədqiqatın əsas obyekti orta məktəb şagirdləridir.

 

Tədqiqatın elmi və nəzəri əsasları: Tədqiqatın elmi-nəzəri əsasını pedaqoji tədqiqatçıların və müəlliflərin elmi-nəzəri tədqiqatları təşkil edir.

 

Problemin elmi yeniliyi: Tədris prosesi zamanı şagirdlərin layihə üzərində tədqiqat apararaq bilik, bacarıq əldə etməsi məqalənin elmi yeniliyini xarakterizə edir. Layihə üzərində tədqiqat apararmaq müəllim-şagird arasında qarşılıqlı fəaliyyətin yaranmasına şərait yaradır. 

 

Problemin praktik əhəmiyyəti: Məqalədən gənc tədqiqatçılar, dərslərini effektli şəkildə qurmağa çalışan müəllimlər faydalana bilər.

 

1) Təlimin təşkilinə təsir edən hansı amillər mövcuddur?

2) Layihə əsaslı öyrənmə  modeli şagirdlərə nə qazandırır?

 

Təlimin təşkilinin effektiv olması üçün bir neçə amil vardır ki, bunlardan ən vacibi müəllimin tədris prosesinə yanaşmasıdır. Tədris prosesində iki əsas yanaşma mövcuddur:
 1. Müəllimyönümlü (müəllimmərkəzli) yanaşma

2. Şagirdyönümlü (şagirdmərkəzli) yanaşma (Taim-Maksimum 2022)

Müəllimyönümlü modeldə şagirdlər passiv şəkildə informasiyanı qəbul edirlər. Yəni müəllim informasiyanı verir, şagirdlər isə dinləyici mövqedə olurlar. Müəllim tədris prosesinin mərkəzində dayanır,  aparıcı qüvvə olur. Müəllimyönümlü modeldə şagirdlərin bir-birini qiymətləndirməsinə və ya özünü qiymətləndirməyə üstünlük verilmir. Qiymətləndirmə yalnız müəllim tərəfindən aparılır. Belə ki, müəllimin qiymətləndirməsi şagirdi izləməyə yox,  yalnız şagird nailiyyətinin ölçülməsinə xidmət edir. Bundan əlavə tədris prosesi şagirdlərin idraki səviyyəsinə yox, müəllimin təfəkkürünə əsaslanır. Yəni tədris prosesində müəllim aparıcı mövqedə olur. Bu model şagirdlərdə fikirlərini sərbəst ifadə edə bilmək, müzakirələrdə aktiv iştirak etmək, müstəqil öyrənmə bacarıqlarını inkişaf etdirmir.

Şagirdyönümlü yanaşmada isə müəllimyönümlü yanaşmanın əksinə olaraq:

Şagirdlər aktiv dinləyicidirlər, yəni istədikləri anda müəllimə sual verə bilərlər. Şagirdlər tədris prosesinin aparıcı qüvvəsidirlər. İnformasiyanın öyrənilməsi müəllimin təfəkkürünə, hazırlıq səviyyəsinə yox, şagirdlərin fəaliyyətinə, bilik və bacarıq səviyyəsinə  əsasən müəyyənləşdirilir. Bu modeldə qiymətləndirmə yalnız şagird nailiyyətinin səviyyəsini ölçməyə yox, şagirdin inkişafını izləmək məqsədi ilə aparılır.  Belə ki, qiymət yalnız müəllim tərəfindən verilmir. Özünüqiymətləndirmə və qarşılıqlı qiymətləndirməyə önəm verilir.

Gördüyümüz kimi hər iki növün müsbət tərəfləri ilə yanaşı çatışmayan cəhətləri də mövcuddur. Ona görə də müəllim hər iki yanaşmadan dərs prosesi zamanı məqsədyönlü şəkildə istifadə etməlidir. Hətta yeri gəldikdə hər ikisini sintez də edə bilər.

Müəllimyönümlü (müəllimmərkəzli) təlim modelinin tətbiqi həm fiziki, həm də idraki cəhətdən aktiv olan şagirdlərin dərsə cəlbolunmasını çətinləşdirir. Bu şagirdlərin də dərsə cəlbolunmaları üçün müxtəlif modellərdən istifadə etmək lazımdır. Bunlardan biri də “Layihə əsaslı öyrənmə” modelidir. Layihə əsaslı öyrənmə şagirdlərin tədqiqat aparmaq vasitəsi ilə bilik, bacarıq əldə etdiyi təlim modelidir.

Layihə əsaslı öyrənmə modelində şagirdlər mövcud bilik və bacarıqlarını tətbiq etməklə yanaşı tədris boyu yeni bilik və bacarıqlar da əldə edirlər. Həmçinin bu model şagirdlərdə XXI əsr bacarıqlarını - tənqidi düşüncə, yaradıcılıq, əməkdaşlıq, ünsiyyət bacarıqları və s. formalaşdırır. Bu modeldə layihələrin hazırlanması uzun müddəti (bir neçə dərsi və ya bir yarım ili) əhatə edə bilər. Layihə əsaslı öyrənmə fənlərarası inteqrasiyanı özündə əks etdirən modeldir. (3)

Layihə həm də qiymətləndirmə vasitəsi kimi də istifadə oluna bilər. Bu model əzbərçiliyə yox, tətbiqə yönələn bir modeldir. Burada məqsəd şagirdlərin bilik və faktları yalnız məlumat  kimi yadda saxlamaqdan daha çox öyrəndiklərini lazımı məqamda istifadə edə bilmələrini təmin etməkdir. Layihə işi, adətən, komanda şəklində aparılır, proses zamanı informasiya toplamaq və emal etmək üzərində iş gedir, araşdırmalar aparılır və s. Bununla da şagirdin tənqidi təfəkkür, problem həlletmə, ünsiyyət və əməkdaşlıq və s. bacarıqları formalaşır.

Layihə əsası öyrənmə modelinin özünəməxsus xüsususiyyətləri mövcuddur:

● Mövzu seçilərkən şagirdlərin bilik, bacarıq və yaş səviyyəsi nəzərə alınmalıdır. Belə ki, şagirdlərin səviyyəsi nəzərə alınmadıqda seçilən mövzu şagirdlərin maraqlarına uyğun olmur və belə olduqda da layihə üzrə iş istənilən nəticəni vermir.

● Layihə üzrə iş zamanı şagirdlər tədqiqat aparmalıdırlar. Tədqiqat  aparılarkən şagirdlərin təhliletmə, araşdırma dəyərləndirmə bacarıqları formalaşır.

● Real həyati problemlərin həlli şagirdlərin marağına səbəb olur. Ona görə də, layihənin mövzusu real həyatdan götürülməlidir ki, şagirdlər ona maraqla yanaşsınlar və lazım olan bilik, bacarığa yiyələnsinlər. 

● Layihə iştirakçıları prosesin gedişatını müntəzəm olaraq nəzarətdə saxlayır, bir-birlərinin işlərini konstruktiv formada dəyərləndirilər. Bu dəyərləndirmə layihə işinin inkişafı və yüksək nəticlənməsi üçün vacib amillərdəndir.

● Proses zamanı şagirdlər və müəllimlər daimi əməkdaşlıq halında olmalıdırlar və müntəzəm olaraq layihənin səmərəliliyi, qarşılaşdıqları çətinliklər, onları necə həll edəcəkləri ilə bağlı müzakirələr aparmalıdırlar.

● Layihə iştirakçıları öz layihələrinn təqdimatında vizuallığa xüsusi diqqət yetirməlidirlər, öz layihələrini, qrafiklərlə, diaqram və təsvirlər formasında elektron şəkildə təqim etməlidirlər.  

● Mövzunun plagiatlılığı mütləq yoxlanılmalıdır. Əgər işlənmiş mövzuya müraciət edilibsə ona yeni yanaşma nümayiş etdirmək mütləqdir. 

Layihə əsaslı öyrənmənin tətbiq edərkən yönəldici suallar vasitəsi ilə şagirdlər layihə üzərində işləmək üçün müxtəlif resurslara yönəldilir, araşdırmalar aparılır, ortaya qoyulan real, həyati problemə həll yolu tapılaraq təqdimat edilir. Təqdimat edərkən vizuallığa diqqət etmək lazımdır. (John Larmer 2015)

Layihələri hazırlayarkən şagirdlər bir neçə mərhələdən keçirlər:

● Şagirdlərə mövzunu müəyyənləşdirmək üçün zaman verilir. Şagirdlər mövzu seçərkən diqqət etməlidirlər ki, mövzu həyatdan götürülsün və müəyyən bir problemi özündə ehtiva etsin. İnsan özünə maraqlı olan işlə məşğul olmağı sevdiyindən, müəllimlər şagirdləri mövzu  seçərkən hər hansısa mövzuya məcbur etməməlidirlər. Müəllim, sadəcə, yönəldici, fasilitator mövqeyində çıxış etməlidir.

● Mövzunun adının müəyyənləşdirildiyi vaxtdan layihə başa çatanadək müəllim daima yönəldici mövqedə olmalıdır, iş zamanı şagirdlərin qarşılaşdığı çətinlikləri aradan qaldırmaqda kömək etməlidir. Həmçinin şagirdlə layihə boyu mütəmadi olaraq əməkdaşlıq edilməlidir. Layihənin hazırlanması zamanı yalnız bir müəllimlə deyil, bir neçə müəllimlə, hətta mövzudan asılı olaraq bir neçə peşə sahibləri ilə də əməkdaşlıq etmək mümkündür.

● Şagirdlərdə əməkdaşlıq, liderlik bacarıqlarının formalaşması üçün şagirdlər komanda işinə cəlb edilməlidirlər. 

● Layihənin uğurlu olub olmadığını müəyyən etmək üçün təqdimatdan əvvəl sınaqdan keçirmək lazımdır ki, mövcud olan və yarana biləcək problemləri aradan qaldırmaq mümkün olsun.

● Yuxarıda da bildirmişdik ki, layihələrin təqdimatı zamanı vizuallığa xüsusi önəm verilir. Bunun üçün də İKT bacarıqlarına sahib olmaq mütləqdir ki, hazırlanan layihəni elektron şəkildə təqdim etmək mümkün olsun.

 

Tədris prosesində aktiv şagirdləri nəzərə alaraq Layihə əsaslı öyrənmə metodundan istifadə etmək onlar üçün də bu prosesi maraqlı və effektiv edir. Çünki Layihə əsaslı öyrənmə metodunda şagirdlər tədqiqat aparaq bilik, bacarığa yiyələndikləri üçün əldə etdikləri daha yaxşı mənimsənilir. 

Unutmaq lazım deyil ki, tədris prosesində layihələrin hazırlanması ilə layihə əsaslı öyrənmə eyni deyil. Tədris zamanı layihələrin reallaşdırılması şagirdlərdə bilik və bacarıqlar formalaşdırılandan sonra tətbiqetmə məqsədi ilə verilir. Layihə əsaslı öyrənmədə layihəni reallaşdırarkən qarşıya qoyulan bilik və bacarığa yiyələnilir. 

 

Mən Əkbərova Günay Zabil qızı 2006-2010-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində İngilis dili müəllimliyi ixtisasını Fərqlənmə diplomu ilə bitirmişəm.

Sumqayıt Dövlət Universitetini 2011-2016-cı illərdə Filologiya fakültəsinin Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimliyi ixtisasını Təşəkkürnamə ilə bitirmişəm.

Sumqayıt Dövlət Universitetində 2017-2019 Magistratura səviyyəsində Ədəbiyatşünaslıq ixtisası üzrə təhsil almışam.

Bakı Dövlət Universitetində 2020-ci ildən Doktorantura təhsili alıram.

Zəngilan Rayon 4 saylı Tam orta məktəbi, 4il İngilis dili müəllimi

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi və XXI əsr Beynəlxalq  Təhsil və İnnovasiya  Mərkəzi MMC 4 il Kurikulum təlimçisi

Zəngilan Rayon 33 saylı tam orta məktəbi     2015-bugünədək İngilis dili və Azərbaycan dili və ədəbiyyat muəllimi

“TG Academy” tədris mərkəzi 2018-bugünədək Direktor

 Dövlət İmtahan Mərkəzi 2018- ci ildən İngilis dili üzrə marker müəllim

British Counsil  Learning Hub Coordinator (Təlim və Resurs mərkəzinin    koordinatoru), 

TAG Facilitator (Müəllimlərin Fəaliyyət Qrupunun Fasilitatoru) 2019-bugünədə Kordinator,

Müəllimlərin Fəaliyyət Qrupunun Fasilitatoru

“Azərbaycan Gənc Müəllimlər Assosiasiyası” 2022- bugünədək Regional kordinator

“Gənc Xarici dil müəllimləri” birliyi 2022-ci ildən bugünədək  Sədr

 

Lüğət. English. Müəllimlər və buraxılış imtahanlarına hazırlaşanlar üçün“Mücrü” nəşriyyatı 2022

Kür və Araz. İngilis dili 1-ci sinif. Tests and Exercises  “Bahar” nəşriyyatı 2022

Kür və Araz. İngilis dili 2-ci sinif. Tests and Exercises  “Bahar” nəşriyyatı 2022

Kür və Araz. İngilis dili 3-cü sinif. Tests and Exercises  “Bahar” nəşriyyatı 2022

Kür və Araz. İngilis dili 4-cü sinif. Tests and Exercises  “Bahar” nəşriyyatı 2022

 

Ədəbiyyat

1. April Smith. Project Based Learning Made Simple (2018) page 57-59

2.  John Larmer, John Mergendoller, Suzie Boss. Setting the Standard for Project Based Learning (2015) page 35-38

3. https://www.bu.edu/ctl/guides/project-based-learning/

4. https://www.pblworks.org/what-is-pbl

5. https://www.powerschool.com/blog/project-based-learning-benefits-examples-and-resources/#:~:text=Project%2Dbased%20learning%20(PBL),face%20in%20the%20real%20world.

6. https://www.prodigygame.com/main-en/blog/project-based-learning/

7. https://www.structural-learning.com/post/project-based-learning

8. Taim-Maksimum (2022) “Təhsil Nəşriyyat – Poliqrafiya” səh. 66-69